تجهیزاتی که برای حفاظت از یوز ایرانی استفاده می‌شود در مقایسه با فناوری روز دنیا/ عکس

محدودیت‌های کارشناسان حیات وحش در ایران برای استفاده از فناوری‌های جدید تمامی ندارد. آنها فقط مجاز به استفاده از ساده‌ترین نوع دوربین‌های تله‌ای هستند و در استفاده از همین ابزار هم مدام باید توضیح بدهند که دوربینشان جی‌پی‌اس و سیم‌کارت ندارد، عکس‌هایش جایی دیگر آپلود نمی‌شود و بُرد دوربین‌هایشان بیشتر از ۱۰ متر نیست. با همه اینها سازمان حفاظت محیط زیست در آستانه روز جهانی یوزپلنگ، برگزاری «نخستین رویداد استارتاپی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی» را تبلیغ می‌کند.

اگر «ماجراد»، یوزپلنگی که سه‌قلو باردار بود، گردنبند الکترونیکی داشت، شاید فرودین امسال زیر ماشین نمی‌رفت و چهار یوز آسیایی در یک آن کشته نمی‌شدند. گردنبندهای ردیاب ماهواره‌ای بعد از یکی، دو مورد استفاده، کنار گذاشته شده‌اند و برای رصد و حفاظت از حیات وحش در کشور ما، از میان همه تکنولوژی‌های موجود، فقط ساده‌ترین دوربین‌های تله‌ای به کار گرفته می‌شوند، بدون امکاناتی مثل GPS یا ایجاد شبکه. برای همین است که محیط‌بان‌ها ناچارند وسعت بزرگ زیستگاه‌های یوز را با دست خالی پایش کنند و کارشناسان حیات وحش مجبور می‌شوند که در تعطیلات به جاده‌های تاریک و شلوغ سمنان بروند، تا جلوی تصادف و مرگ یوزپلنگ‌ها را بگیرند.

اولین دوربین‌های تله‌ای و دوربین‌های امروزی

مرتضی پورمیرزای، مدیرعامل انجمن یوزپلنگ ایرانی می‌گوید: «آنچه امروز به‌عنوان فناوری یا تکنولوژی حفاظت از یوز در ایران استفاده می‌شود، فقط همین دوربین‌های تله‌ای است.» انجمن یوزپلنگ ایرانی حدود ۸۰ دوربین تله‌ای در اختیار دارد که در فصل‌هایی که دام در منطقه نباشد، در پارک ملی توران و پناهگاه حیات وحش میاندشت نصب می‌شود.

به گفته پورمیرزای اولین دوربین‌های تله‌ای که اوایل دهه ۸۰ وارد ایران شد، آنالوگ بود و ظرفیت ۳۶ عکس داشت که باید چاپ می‌شد. دوربین‌های امروزی دیجیتالی است، رم می‌خورد و امکان فیلم‌برداری هم به آن اضافه شده است. ابزاری که امروز در زیستگاه‌های جهان استفاده می‌شود به‌روز شده اما از اواسط دهه ۹۰ که دوربین‌های تله‌ای به فناوری وایرلس (بی‌سیم) مجهز شدند، پیشرفت در زمینه ابزار دوربین تله‌ای در ایران متوقف شده است.

مدیرعامل انجمن یوزپلنگ ایرانی می‌گوید: «با پیشرفت ابزار، دوربین‌هایی آمد که عکس‌ها را با سرویس پیام‌رسانی چندرسانه‌ای (MMS) به تلفن همراه می‌فرستاد اما چون هیچوقت امکان استفاده از آن در ایران مهیا نشد، این تکنولوژی به کار ما نیامد. بعدتر دوربین‌های تله‌ای پیشرفته به آنتن مجهز شدند تا به‌طور شبکه‌ای به هم متصل شوند و این امکان ایجاد شد که اطلاعات به‌صورت بی‌سیم و به‌وسیله گوشی از آنها استخراج شود. وقتی سرویس LTE و ۴G آمد، امکانات کنترل از راه دور دوربین‌ها فراهم شد اما باز هم در همه مناطق قابل استفاده نبود. همین حالا در بیشتر نقاط میاندشت ۴G وجود دارد اما در توران دسترسی چندانی به این سرویس نیست. در این‌ سال‌ها تاکید بر این است که ما از هیچ یک از این امکانات استفاده نکنیم. دوربین‌های تله‌ای که در مناطق نصب می‌کنیم نباید هیچگونه فناوری بی‌سیمی داشته باشد، یعنی هیچ امکاناتی فراتر از تهیه عکس و فیلم و ذخیره آن در رم نباید داشته باشد.»

علاوه بر برخورد امنیتی با ابزارهای جدید و دوربین‌های تله‌ای، تحریم هم یکی از موانع استفاده از فناوری‌های توسعه‌یافته در حفاظت حیات وحش بوده است، مثل استفاده از هوش مصنوعی در پهپاد برای شمارش و حتی شناسایی گونه‌ها که پیش از این گوگل به همراه صندوق جهانی طبیعت (WWF) در پروژه‌ای برای رصد شیرهای دریایی آنها را به‌کار گرفته اما به‌دلیل تحریم در ایران استفاده نشد. این پروژه مربوط به سال ۱۳۹۶ است و از آن روز هوش مصنوعی و ابزارهای مختلف امکانات بیشتری برای حفاظت از حیات وحش مهیا کرده‌اند.

دوربین‌های تله‌ای انجمن یوزپلنگ ایرانی هر سال ۲۵۰ هزار تصویر ثبت می‌کند. کارشناسان باید این تصاویر را یکی‌یکی ببینند و کنترل کنند. تکنولوژی‌های نوین توانایی تفکیک تصاویر را دارند اما در ایران این کار به‌صورت دستی انجام می‌شود. از این تعداد عکس معمولاً ۱۵۰ تا ۲۰۰ هزار مورد فقط عکس شتر اهلی است و شاید ۱۰۰ تصویر مربوط به گونه در معرض انقراض یوزپلنگ باشد. کنترل و دسته‌بندی این تصاویر بسیار زمان‌بر است. پورمیرزای با حسرت می‌گوید: «اگر دوربین GPS داشته باشد، می‌توان با تکنولوژی‌های موجود نقشه تردد گونه‌ها را با زمان‌بندی مشخص تهیه کرد. نرم‌افزارهای آنلاینی وجود دارد که با وارد کردن داده‌ها، خودش نقشه لایو (زنده) می‌سازد. ما مجبوریم خودمان این نقشه‌ها را تهیه کنیم و هر بار داده جدیدی آمد، به آن اضافه کنیم و نقشه را به‌روز کنیم. ما قدیمی‌ترین دوربین‌ها را در اختیار می‌گیریم، تمام وقتمان را برای تفکیک و رصد عکس‌ها می‌گذاریم و بعد باید برای پول و مجوز دوندگی کنیم.»

نه به قلاده‌گذاری

سازمان حفاظت محیط زیست ردیاب‌های ماهواره‌ای قلاده‌ای را به‌طور کلی از دستور کار خود خارج کرده اما قبلاً این کار به‌صورت موردی روی حیات وحش انجام شده است. مدیرعامل انجمن یوزپلنگ ایرانی می‌گوید: «وقتی دلیل توقف قلاده‌گذاری را پیگیری کردیم گفتند کارشناسان مخالفند اما از نظر من که کار حفاظت یوز انجام می‌دهم، فقط قلاده به سوالات ما درباره حفاظت جواب می‌دهد. مخالفان فقط به یک مقاله استناد می‌کنند اما مگر می‌توان تمام داده‌ها و مقالاتی که از تاثیر این ابزار بیرون آمده را نادیده گرفت؟» به گفته پورمیرزای به‌دلیل نبود همین ابزار، دانسته‌ها درباره رفتار یوزپلنگ‌ها کم است. او مطالعه‌ای در آفریقای جنوبی را مثال می‌زند که با استفاده از ردیاب‌های ماهواره‌ای روی ۱۵۰ یوز، مدل رفتاری جدیدی از این گونه ارائه کرد که دانستن آن توانست تعارض با دام‌های اهلی را در چند مرتع تقریبا به صفر برسانند.

پورمیرزای می‌گوید: «وقتی داده‌های علمی به ما می‌گوید ۴۰ یوزپلنگ و بر اساس نظرات کارشناسی کمتر از ۲۰، ۳۰ یوز پلنگ مانده است نباید اجازه دهیم که به این سادگی افرادمان را از دست بدهیم. مثل مرگ ماجراد در تصادف جاده‌ای یا مرگ فرزند خورشید که دهان و گلویش پر از زالو شده بود. اگر هر کدام آنها قلاده داشتند و قابل ردیابی بودند، اینطور از دست نمی‌رفتند. وقتی ما با کمبود امکانات و محیط‌بان و تعداد کم یوزپلنگ در این زیستگاه وسیع مواجهیم باید از این ابزار بیشتر استفاده کنیم.»

با استفاده از این قلاده‌ها تردد یوزپلنگ‌ها با دقتی بسیار بیشتر از دوربین‌های فعلی مورد استفاده در ایران ثبت می‌شود. تفاوت دقت دوربین و ردیاب‌های ماهواره‌ای را در جزئیات نقشه تردد یوزهای توران و محدوده حرکتی ثبت‌شده یک یوز در ماسایی‌مارا می‌توان دید.

رویای حفاظت هوشمند حیات وحش

قرار است اداره کل محیط زیست سمنان با همکاری پارک علم و فناوری دانشگاه سمنان در رویدادی استارتاپی به هوشمندسازی، استفاده از فناوری‌های نوین و دانش‌بنیان برای حفاظت از زیستگاه‌های یوز و طعمه‌های آن و توسعه منابع آبی پایدار برای زیستگاه‌های یوز ایرانی بپردازد؛ آن هم در حالی که کارشناسان حیات وحش برای به‌کارگیری فناوری‌های به‌روز حفاظتی با «یک نه بزرگ» مواجه‌اند و اجازه ندارند از ابزار جدیدی که در جهان به‌کار گرفته می‌شود، استفاده کنند. با همه این محدودیت‌ها نمی‌توان انتظاری از این رویداد استارت‌آپی داشت.

۵۸۵۸