ضعف ماشین‌آلات در معادن و کاهش استخراج

مرمریت از جمله سنگ‌های دگرگونی و بعضا رسوبی است که در پوسته زمین به وفور یافت می‌شود و از نظر کیفیت، طرح و رنگ از تنوع بی‌نظیری برخوردار است و کشور ما نیز از این ثروت خدادادی بی بهره نمانده چنانکه حدود نیمی از معادن سنگی کشور را به خود اختصاص داده است.

یکی از معادن سنگ مرمریت خراسان رضوی، در دل کوه های نزدیکی شهر چناران قرار گرفته است که چندین کارگر به مدت هشت تا ۹ ساعت در روز مشغول استخراج و برش سنگ های مرمریت این معدن هستند تا آن را به دست کارخانه های سنگ‌بری برسانند، زیرا هنوز واحد فرآوری (سنگ‌بری) در کنار این معدن تازه تاسیس پا نگرفته است، لذا پس از اینکه سنگ از معدن استخراج شد، کامیونها آن را بار زده و به واحدهای سنگ بری در “تپه سلام” مشهد منتقل می کنند.

شهرستان چناران واقع در ۵۴ کیلومتری شمال غربی مشهد با سه شهر چناران، سیدآباد و رادکان و ۶۶ روستای بالای ۲۰ خانوار، ۹۰ هزار نفر جمعیت دارد.

بهره بردار معدن سنگ مرمریت “شهید قاسم سلیمانی” در خصوص نحوه فعالیت این واحد گفت: عملیات اکتشافی برای مرمریت در محدوده این معدن شهریورماه سال گذشته آغاز شد که پس از گذشت چند ماه، گواهی کشف آن توسط اداره کل صنعت، معدن و تجارت در دیماه پارسال صادر شد.

حسین جوادی اظهار داشت: دریافت گواهی کشف و پروانه بهره برداری نیاز به تاییدیه اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی داشت که مقاومت زیادی از سوی این دستگاه اجرایی صورت گرفت تا گواهی کشف صادر شود و سپس با مساعدت خانه معدن موفق به دریافت پروانه بهره برداری شدیم.

وی بیان کرد: یکی از اقدامات جدیدی که برای استخراج مرمریت از این معدن انجام دادیم، عملیات حفاری مغزه‌گیری بود که در بین معادن استان خراسان رضوی، کاری نو به شمار می رفت، زیرا معمولا این عملیات برای معادن سنگهای تزیینی انجام نمی گیرد.

بهره بردار معدن مرمریت چناران، زمان بهره برداری از این معدن را ابتدای امسال ذکر و بیان کرد: استخراج اسمی این معدن باید سالانه ۱۰ هزار تن باشد، اما هم اکنون به دلیل کمبود ماشین آلات قادر به استخراج این میزان سنگ از معدن نیستیم.

جوادی، ماشین‌آلات این معدن را از نوع دست دوم دانست و گفت: یکی از مشکلات معدنکاران، تامین ماشین آلات و واردات آنها است که اخیرا با مجوزی که وزارت صنعت، معدن و تجارت صادر کرده، این امر آسانتر شده است.

وی اضافه کرد: با این حال استهلاک ماشین آلات معادن زیاد است و از آنجا که ماشین آلات دست دوم و کهنه است، شدت استهلاک آنها بیشتر است لذا باید تدبیری برای تامین ماشین آلات معدنی در این زمینه اندیشیده شود.

وی بیان کرد: از سوی دیگر ماشین آلات با سقف پنج سال ساخت وارد ایران می شود اما استاندارد سوخت آنها با آنچه در کشورمان مصرف می شود، همخوانی ندارد، سوخت ایران یورو ۶ است اما استاندارد سوخت در کشورهای دیگر که مبدا واردات ماشین آلات معدنی هستند، با استاندارد سوخت ایران تفاوت دارد لذا در تامین سوخت این ماشین آلات با مشکل مواجه هستیم.

بهره بردار معدن مرمریت چناران گفت: بنابراین ما نیاز به تسهیلات ویژه برای واردات ماشین آلات به منظور استخراج و باطله برداری هستیم.

جوادی، به اهتمام برای راه اندازی واحد فراوری در نزدیکی معدن اشاره و بیان کرد: مجوز راه اندازی واحد فرآوری مرمریت صادر شده و تاییدیه آن نیز از سازمان نظام مهندسی معدن گرفته شده است.

وی اظهار داشت: هم اینک عمده مرمریت استخراج شده در داخل استان خراسان رضوی مصرف می شود اما تلاش می کنیم تا با راه اندازی واحد فرآوری در کنار معدن، بخشی از تولیدات را نیز صادر کنیم.

درصدی شدن محاسبه حقوق معدنی، مشکل جدید

به گفته بهره بردار معدن مرمریت چناران، پیش از این دولت حقوق معدنی را به صورت تناژ محاسبه و از معدنکار دریافت می کرد اما اکنون محاسبه حقوق دولتی به صورت درصدی شده است، به این معنا که درصد از فروش خالص معدن به عنوان حقوق دولتی دریافت می شود و اگر معدنکار هیچ برداشتی هم از معدن نداشته باشد، ملزم به پرداخت حقوق دولتی است که این رویه مورد رضایت اغلب معدنکاران نیست.

به طور معمول پیش بینی درستی از حجم باطله برداری در معادن سنگهای تزئینی نمی شود، برآوردهای اولیه با آنچه در زمان برش سنگها انجام می شود، تفاوت داد و حجم باطله ها بیش از برآوردها است.جوادی با اشاره به مشکلات نقدینگی حوزه معدن گفت: اگر بستری فراهم شود که نقدینگی و ماشین آلات معدنکار تامین شود، قطعا پرداخت حقوق دولتی بابت فعالیت معدنکار چندان دشوار نیست.

بهره بردار معدن مرمریت به مشکل باطله برداری مرمریت اشاره و بیان کرد: آنچه خطر کار معدنکاری در حوزه سنگهای تزیینی را افزایش می دهد، موضوع باطله برداری است، حجم زیادی از سنگهای تزیینی خرده در کنار معدن می ریزد که عملا کاربردی ندارد اما برداشت آن برای بهره بردار مستلزم هزینه و وقت زیادی است.

جوادی، نسبت باطله برداری در سنگهای تزیینی را ۷۰ به ۳۰ یا ۶۰ به ۴۰ درصد ذکر و اظهار کرد: به طور معمول پیش بینی درستی از حجم باطله برداری در معادن سنگهای تزیینی نمی شود، برآوردهای اولیه با آنچه در زمان برش سنگها انجام می شود، تفاوت دارد و معمولا حجم باطله ها بیش از برآوردها است.

وی اضافه کرد: برخی راهکارها برای مدیریت باطله ها پیشنهاد شده است اما هنوز اقدام عملیاتی در این خصوص در استان خراسان رضوی انجام نگرفته است.

آلایندگی زیست محیطی، مسوولیت جبران با دولت

کار در معدن سنگ با توجه به آلایندگی بالای آن دشوار است، خرده سنگها و خاک ناشی از برش سنگها و وزش بادی که به یکباره گرد و خاک شدیدی را در محوطه معدن به وجود می آورد، مخاطرات کار را برای کارگران افزایش می دهد.

کارگران معدن مرمریت چناران که حدود ۲۰ نفر هستند، همگی هنگام کار صورت خود را پوشانده بودند تا گردو خاک محیط کار آسیب زیادی به آنان وارد نکند، صدای زیاد ماشین آلات نیز به تنهایی آلایندگی صوتی زیادی برای کارگران ایجاد می کند.

هزینه آسیبی که به محیط زیست از محل معدن کاری وارد می شود در قالب حقوق دولتی به دولت پرداخت می گردد.از یکی از کارگران درباره دستمزدش پرسیدم که گفت: با احتساب ۲۵ روز کار و هشت سال فعالیت، ماهانه ۱۳ تا ۱۴ میلیون تومان دریافت می کنم.

بهره بردار معدن نیز با اشاره به اینکه تلاش کرده است از کارگران بومی برای فعالیت در این معدن بهره بگیرد، گفت: از ۲۰ کارگر فعال ۱۰ نفر از شهرستان چناران و باقی آنان اهل نیشابور و تربت حیدریه هستند و همه آنان زیر پوشش بیمه تامین اجتماعی قرار دارند.

وی در پاسخ به این سوال مبنی بر جبران آسیب هایی که این معادن بر محیط زیست دارند، گفت: تلاش کردیم آلایندگی های استخراج مرمریت را به صفر برسانیم، زیرا ۹۰ درصد معادن سنگ ساختمانی به صورت “خشک بر” کار می کنند و آلایندگی زیادی به وجود نمی آورند.

جوادی اضافه کرد: هزینه آسیبی که به محیط زیست از محل معدنکاری وارد می شود در قالب حقوق دولتی به دولت پرداخت می گردد، ما برای این کار به سختی توانستیم از اداره کل منابع طبیعی مجوز بگیریم، لذا کار ما غیرقانونی نیست و بابت آسیب های معدنی هزینه پرداخت می کنیم.

ضرورت بازنگری در ضوابط مربوط به ماشین آلات

استان خراسان به دلیل موقعیت خاص مکانی خود، که محل برخورد پدیده ‏های عمده زمین ‏شناسی کاملاً متفاوت است، موقعیت مناسبی از نظر ظرفیت و تنوع ذخایر معدنی دارد. منابع عظیم نفت و گاز شمال استان از ذخایر فراوانی برخوردار است. همچنین ذخایر زغال سنگ، مس، روی، آهن، منگنز، خاک نسوز، منیزیت، گل سفید، انواع سنگ‏های ساختمانی نظیر مرمریت، تراورتن، سنگ آهن و گچ به حد فراوان در این استان یافت می ‏شود و این استان قطب تولید سنگ‌آهن و تولیدات معدنی مانند کرومیت، طلا، سنگ‌های تزیینی، مس و فیروزه است.

معاون معادن و صنایع معدنی اداره کل صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی به خبرنگار ایرنا گفت: حوزه معدن قوانینی مترقی دارد اما عمدتا اجرا نمی شود، مشکل اصلی در ضوابط و شیوه نامه ها است که یکی از آنها مربوط به واردات ماشین آلات حوزه معادن است.

تولیدات ماشین آلات معدنی در کشور به حدی نیست که نیاز معدن‌کاران را تامین کند، لذا شیوه نامه ها و ضوابط واردات ماشین آلات باید به نحوی تغییر یابد که منجر به آزادی واردات ماشین آلاتی نوی شود که در داخل کشور به حد نیاز نیست.محمد توکلی برخی از ضوابط و شیوه نامه ها را نیازمند اصلاح دانست و افزود: دولت حدودیکسال است که واردات ماشین آلات دست دوم (مستعمل) را به کشور آزاد کرده است اما این آزادی مشروط به آن است که نمونه داخلی نداشته باشد، یعنی تولیدکنندگان داخل کشور مشغول ساخت آن نباشند.

وی بیان کرد: این در حالی است که تولیدات ماشین آلات معدنی در کشور به حدی نیست که نیاز معدن‌کاران را تامین کند، لذا شیوه نامه ها و ضوابط واردات ماشین آلات باید به نحوی تغییر یابد که منجر به آزادی واردات ماشین آلات نوی شود که در داخل کشور به حد نیاز نیست.

معاون معادن و صنایع معدنی اداره کل صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی گفت: برخی از ماشین آلات معدنی دست دوم در کشورهایی مانند امارات یا عمان آنقدر فرسوده شده اند،‌ که دیگر استفاده دوباره از آنها در ایران نمی تواند مفید واقع شود.

توکلی با این حال آزاد شدن واردات ماشین آلات معدنی دست دوم به خراسان رضوی در چند ماه اخیر را در پاره ای از موارد جزو اقدامات خوب دولت خواند و گفت: یکی از معادن استان نزدیک به ۲۰۰ ماشین دست دوم وارد کرده است و انصافا این موضوع نیاز بسیاری از معدنکاران استان به ماشین آلات را برطرف کرده است.

موضوع تامین ماشین آلات معدنی، ضرورتی است که بارها به آن اشاره شده است و این موضوع اخیرا در نشست های مختلف تشکل های بخش خصوصی بحث و بررسی شده و حتی فعالان اقتصادی پیشنهادهایی هم برای تسهیل این موضوع داده اند.

رییس دبیرخانه شورای گفت و گوی دولت و بخش خصوصی استان در این باره گفت: واردات ماشین آلات معدنی استیجاری دارای توجیه فنی، مالی و اقتصادی است و در نشست فوق العاده دبیرخانه شورای گفت‌وگوی استان، مصوبات شورا در این ارتباط را برای اجرا، رصد و پیگیری کردیم.

علی اکبر لبافی اظهار داشت: از آنجا که خرید ماشین آلات معدنی نیاز به نقدینگی زیادی دارد و بعضا امکانپذیر نیست، کمیسیون معدن دوره نهم اتاق بازرگانی خراسان رضوی پیشنهاد کرد که طرح واردات ماشین آلات اجاره ای به ویژه برای معادن کوچک مقیاس به صورت پایلوت در استان اجرایی شود که در نشست روز گذشته، چهارچوب ها و ضوابط اجرای کار در ابعاد مختلف مورد ارزیابی قرار گرفت و تمامی حاضران نشست، اعم از مسوولان شبکه بانکی و دستگاه های اجرایی، بر اجرای اصل موضوع و ضرورت انجام آن اتفاق نظر داشتند.

وی ادامه داد: شبکه بانکی با صدور ضمانت نامه های ارزی برای واردات ماشین آلات معدنی موافق بود، این موضوع از سوی بانک‌ها قابلیت اجرایی دارد، دوم آنکه فعال معدنی می‌تواند تقاضای واردات ماشین آلات را به نظام بانکی ارائه کند و پس از بررسی‌های لازم در نهایت صدور مجوز و پرداخت تسهیلات انجام شود.

وی اظهار داشت: سومین پیشنهاد این بود که شرکت‌های بزرگ معدنی که دارای گردش نقدینگی هستند، در صورت تمایل می توانند متولی واردات شوند و ماشین آلات معدنی اجاره ای را در اختیار معادن کوچک قرار دهند. به بیان دیگر، شرکت‌های بزرگ معدنی با شبکه بانکی وارد عقد قرارداد می‌شوند تا بتوانند ماشین آلات را وارد کرده و آن را در اختیار معادن کوچک مقیاس قرار دهند. در واقع، پیشنهاد شبکه بانکی آن بود که شرکت‌های بزرگ معدنی جایگزین کنسرسیوم معدنی شوند.

به گفته لبافی، پیش بینی می‌شود حدود ۳۰۰ دستگاه ماشین آلات سنگین را بتوان در صورت کمک شبکه بانکی استان خراسان رضوی و رفع موانع مطرح شده و صدور مجوز، از طریق اجاره تامین کرد که به طور میانگین هر یک از این ماشین آلات با سقف اجاره دوساله در مراحل تمدید، به ۲ میلیارد تومان تسهیلات بانکی نیاز دارد.

معادن خراسان رضوی ۲.۹ درصد از کل مساحت استان را تشکیل می دهند که شاخص ترین معادن استان، سنگ آهن خواف است که جزو ۱۰ معدن بزرگ سنگ آهن دنیا و بزرگترین معدن سنگ آهن ایران شناخته می شود.

ذخایر مس در شهرستان های بردسکن و سبزوار، خاک های صنعتی در شهرستان های گناباد و تربت‌حیدریه، کرومیت در شهرستان های نیشابور، سبزوار و فریمان و سنگهای تزیینی به صورت پراکنده در نقاط مختلف استان از بهترین ذخایر معدنی خراسان رضوی است.