رشد ۳۳ درصدی بودجه صنعت فضایی غیردفاعی کشور در سال ۱۴۰۴

به گزارش بازتاب اقتصاد، به طور کلی بخش هوافضای کشور، شامل همه نهادها و عواملی است که به نحوی در امر شناسایی و بهره برداری از هوافضا جهت کاربردهایی نظیر فعالیت‌های رسانه ای و مخابراتی، تصویربرداری و حمل ونقل مشارکت دارند. فعالیت های بخش یاد شده حوزه‌های آموزش و پژوهش، اکتساب و توسعه فناوری، فعالیت های صنعتی و ارائه خدمات را در بر می‌گیرد.

به دلیل سرعت بالای تحولات فناورانه و کم بودن فاصله تحقیقات تا پیاده سازی صنعتی، می توان بخش هوافضا به خصوص بخش فضایی را کاملا دانش بنیان دانست. مهمترین نهادهای سیاستگذار و اجرایی کشور در بخش فضایی غیردفاعی عمدتاً وزارتخانه‌های ارتباطات و فناوری اطلاعات و علوم تحقیقات و فناوری و همچنین معاونت علمی و فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری هستند. در این تحقیق، اعتبارات حوزه فضایی در بخش غیردفاعی با تمرکز بر وزارتخانه های ارتباطات و فناوری اطلاعات، علوم، تحقیقات و فناوری هستند.

در لایحه بودجه سال ۱۴۰۴، بودجه بخش فضایی غیردفاعی شامل حوزه‌های فضایی و هوافضایی می‌شود که این تقسیم بندی با توجه به ماهیت فراسازمانی دستگاه و سازمان‌های هوافضایی کشور صورت گرفته است.

مهم ترین دستگاه های متولی در این بررسی شامل وزارتخانه ارتباطات و فناوری اطلاعات (بخش اصلی) و وزارتخانه علوم، تحقیقات و فناوری و همچنین معاونت علمی و فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری (بخش فرعی) هستند. با توجه به برخی ابهامات در پیوست ماده واحده درخصوص میزان هزینه کرد در حوزه فضایی غیردفاعی، سعی شده با بررسی اعتبارات در این حوزه تصویر دقیقی در این خصوص ارایه شود. همچنین بخشی از فعالیت های حوزه فضایی نظیر ساخت و پرتاب ماهواره بر که در قالب قرارداد با بخش دفاعی منعقد می شود در این گزارش لحاظ نشده است.

در بررسی مجموع اعتبارات برنامه ای، بخش فضایی کشور در بخش غیردفاعی رشد ۳۳ درصدی داشته و از مجموع رقم حدود ۴۱ هزار و ۵۷۶ میلیارد ریال در قانون بودجه سال ۱۴۰۳ به رقم حدود ۵۵ هزار و ۱۱۵ میلیارد ریال در لایحه بودجه سال ۱۴۰۴ رسیده و حدود یک دهم درصد از مجموع اعتبارات عمومی کل کشور را به خود اختصاص داده است.

مجموع درآمدهای بخش فضایی غیردفاعی کشور نیز در لایحه بودجه سال ۱۴۰۴ رشد ۲۱ درصدی داشته و از مجموع رقم حدود ۲ هزار و ۶۴۰ میلیارد ریال در قانون بودجه سال ۱۴۰۳ به رقم حدود سه هزار و ۲۱۰ میلیارد ریال در قانون بودجه سال ۱۴۰۴ رسیده است.

اعتبارات بخش فضایی در بودجه سال ۱۴۰۴

کل اعتبارات حوزه فضایی کشور در لایحه بودجه سال ۱۴۰۴ بالغ بر ۵۵ هزار و ۱۱۵ میلیارد ریال است که از این رقم ۹ هزار و ۴۷۷ میلیارد ریال مجموع اعتبارات هزینه ای و حدود ۴۵ هزار و ۶۳۷ میلیارد ریال مجموع اعتبارات تملک دارایی سرمایه ای است.

اعتبارات دستگاهی به تفکیک

مجموع اعتبارات کل وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات اعم از اعتبارات وزارتخانه، سازمان فضایی و پژوهشگاه فضایی ایران در قالب «توسعه صنعت فضایی کشور» در قانون بودجه سال ۱۴۰۳ رقم ۴۰ هزار و ۶۲۴ میلیارد ریال است که این مقدار در بودجه سال ۱۴۰۴ با ۳۲ درصد افزایش، به رقم حدود ۵۳هزار و ۸۲۷ میلیارد ریال رسیده است.

سازمان فضایی ایران

اعتبارات برنامه ای سازمان فضایی ایران نیز نشان می دهد که اعتبارات این بخش از حدود ۲۳۹۷ میلیارد تومان در قانون بودجه سال ۱۴۰۳ به سه هزار و ۷ میلیارد تومان در بودجه سال ۱۴۰۴ رسیده که افزایش ۲۵ درصدی را نشان می دهد.

همچنین ردیف‌های اعتباری سازمان فضایی ایران مندرج در پیوست جداول بودجه، شامل دو ردیف برنامه‌ای «ایجاد و توسعه زیرساختهای فضایی» به مبلغ ۲۵۰ میلیارد ریال اعتبار تملک دارایی سرمایه ای و «توسعه فناوری ها و خدمات فضاپایه و با ارزش افزوده» به مبلغ هزار و ۵۰۷ میلیارد ریال اعتبار هزینه ای و ۱هزار و ۲۵۰ میلیارد ریال اعتبار تملک دارایی سرمایه ای است.

وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات (بخش فضایی)

در قانون بودجه سال ۱۴۰۳ برخلاف سالهای گذشته، ردیف بودجه مشخصی از اعتبارات عمومی در حوزه فضایی در برای وزارتخانه در نظر گرفته نشده بود اما به صورت مستتر در پیوست جداول تکمیلی اعتبارات دستگاه های تابعه برحسب برنامه اجرایی قابل احصا بود اما امسال اعتبارات این بخش به طور شفاف در بخش ارتباطات بیان شده است که نشان می دهد مجموع اعتبارات وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در بخش فضایی از حدود ۳۶ هزار و ۷۶۳ میلیارد تومان در قانون بودجه سال ۱۴۰۳ به ۴۷ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان درلایحه بودجه سال ۱۴۰۴ رسیده که افزایش ۲۹ درصدی را نشان می دهد.

همچنین ردیف های اعتباری وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات (بخش فضایی) مندرج در پیوست جداول بودجه، شامل دو ردیف برنامه ای «ایجاد و توسعه زیرساخت های فضایی» به مبلغ ۱۳ هزار و ۸۰۰ میلیارد ریال اعتبار تملک دارایی سرمایه ای و «توسعه فناوری ها و خدمات فضاپایه و با ارزش افزوده» به مبلغ ۳هزار و ۷۰۰ میلیارد ریال اعتبار هزینه ای و ۳۰هزار میلیارد ریال اعتبار تملک دارایی سرمایه ای است.

پژوهشگاه فضایی ایران

مجموع اعتبارات وزارت پژوهشگاه فضایی ایران در قالب ردیف اعتباری «پژوهش های علمی، فناوری و فن آفرینی» از حدود هزار و ۴۶۳ میلیارد تومان اعتبارات هزینه ای در قانون بودجه سال ۱۴۰۳ به سه هزار و ۳۲۰ میلیارد تومان در لایحه بودجه سال ۱۴۰۴ رسیده که افزایش ۱۲۷ درصدی را نشان می دهد

سایر اعتبارات برنامه ای دستگاه های مرتبط با بخش فضایی

نگاهی به دیگر اعتبارات مرتبط با صنعت فضایی کشور نشان می دهد که در بودجه امسال ردیف فعالیت «احداث دانشکده هوافضا» ذیل دانشگاه صنعتی شریف دیده شده که مجموع آن ۶۷۵ میلیارد ریال بوده است.

همچنین ردیف اعتباری «ستاد فناوری های فضایی و حمل و نقل پیشرفته» ذیل معاونت علمی و فناوری رئیس جمهور با اعتبار هزینه ای ۲ هزار و ۴۹۳ میلیارد ریال نیز در بودجه امسال دیده شده که این رقم نسبت به سال گذشته بدون تغییر مانده است. البته اعتبارات این دو برنامه به علت قابل تفکیک نبودن سهم بخش فضایی از هوایی کشور، در بررسی جمع اعتبارات کل حوزه فضایی غیردفاعی لحاظ نشده است.

نمای کلی درآمدهای بخش فضایی در بودجه سال ۱۴۰۴

مجموع درآمدهای حوزه فضایی کشور در بودجه امسال بالغ بر سه هزار و ۲۱۰ میلیارد ریال پیش بینی شده که این رقم نسبت به قانون بودجه سال ۱۴۰۳ حدود ۲۱ درصد افزایش داشته است؛ از این مقدار هزار و ۴۶۰ میلیارد ریال متعلق به درآمدهای عمومی و هزار و ۷۵۰ میلیارد ریال متعلق به درآمدهای اختصاصی است.

برهمین اساس درآمدهای بخش فضایی غیردفاعی پس از یک دوره افت در سال ۱۳۹۹، مجدداً رشد کرده است. هرچند نظر به روند افزایشی سنواتی، انتظار می رفت این مقدار در سال ۱۴۰۴ رشد بیشتری داشته باشد.

لایحه بودجه سال ۱۴۰۴ از منظر برنامه هفتم پیشرفت

در بررسی احکام مواد مرتبط با حوزه هوافضایی غیردفاعی می توان ویژگی های ماهوی و اعتباری (بودجه ای) را در قالب برخی شاخص ها تبیین کرد و از این دو منظر میزان تحقق پذیر احکام را سنجید.

در احکام مواد (۴۸)، (۶۴) و (۶۷) قانون برنامه هفتم پیشرفت در بخش فضایی باید گفت تمامی احکام قانون برنامه هفتم پیشرفت در حوزه فضایی هم ماهیت تکلیفی دارند و هم در بسیاری از احکام قابلیت پایش و ارزیابی وجود دارد.

این امر به خصوص در احکام مرتبط با نیازمندی به تخصیص منابع در قوانین بودجه ای سالیانه از اهمیت ویژه ای برخوردار است. حال با توجه به سنجه عملکرد خروجی های اصلی دستگاه های سیاستگذار بخش فضایی برمبنای برنامه هفتم پیشرفت مندرج در جدول ۷ اعتبارات دستگاههای اصلی براساس برنامه های اجرایی پیوست ماده واحده لایحه بودجه سال ۱۴۰۴ و جایگاه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و سازمان های ذیربط به عنوان دستگاه اصلی بخش فضایی موارد ذیل احصا شده که استقرار موفق ماهواره در مدار به سنجه ۱۴ ماهواره و ایجاد بستر ارایه خدمات کاربردی فضاپایه با ارزش افزوده به سنجه ۲۰ کاربرد از آن جمله است.

بر این اساس می توان گفت که در بررسی اعتبارات دستگاه های اصلی براساس برنامه های اجرایی در بخش برنامه توسعه صنعت فضایی کشور ذیل وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، در موضوع حکم «استقرار موفق ماهواره در مدار» مقرر شده است که تا پایان سال ۱۴۰۴ در مجموع ۱۴ ماهواره در مدار استقرار یابد که نسبت به سال ۱۴۰۳ تعداد ۵ ماهواره افزوده شده است.

همچنین در موضوع حکم «ایجاد بستر ارائه خدمات کاربردی فضاپایه با ارزش افزوده» مقرر شده که تا پایان سال ۱۴۰۴ در مجموع ۲۰ زمینه برای خدمات فضاپایه تعریف شده باشد که نسبت به سال ۱۴۰۳ تعداد ۵ زمینه جدید افزوده شده است.

در بررسی طرح های تملک دارایی های سرمایه ای دستگاه های اجرایی ذیل سازمان فضایی ایران، ردیف اعتباری «توسعه کاربردهای اطلاعات و خدمات ماهواره ای» مشتمل بر اهداف کمّی ایجاد ۵ پایگاه های اطلاعاتی ، ایجاد ۱۰ سیستم پایشی، بسترسازی فرهنگی در ۵ مورد و یک قرارداد تأمین تصاویر ماهواره ای با مجموع رقم هزار و ۲۵۰ میلیارد ریال پیش بینی شده است. همچنین ذیل برنامه «برنامه ارایه خدمات زیربنایی کسب وکارهای مبتنی بر اقتصاد رقومی «ردیف» تأمین تجهیزات و ماشین آلات و تعمیرات اساسی» با رقم ۲۵۰ میلیارد ریال قرار دارد.

مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی در این گزارش نتیجه گیری کرده است که در بررسی مجموع اعتبارات برنامه ای بخش فضایی کشور در بخش غیردفاعی باید گفت این حوزه در لایحه بودجه سال ۱۴۰۴ رشد ۳۳ درصدی داشته و از مجموع رقم حدود ۴۱ هزار و ۵۷۶ میلیارد ریال در قانون بودجه سال ۱۴۰۳ به رقم حدود ۵۵ هزار و ۱۱۵ میلیارد ریال رسیده و حدود یک دهم درصد از مجموع اعتبارات عمومی کل کشور را به خود اختصاص داده است.

از مجموع این اعتبارات، رقم ۹ هزار و ۴۷۷ میلیارد ریال مجموع اعتبارات هزینه ای و ۴۵ هزار و ۶۳۷ میلیارد ریال مجموع اعتبارات تملک دارایی سرمایه ای است.

گفتنی است؛ به رغم افزایش اعتبارات نسبت به سال گذشته، مقادیر رشد متناسب با نرخ و نوسانات ارزی نبوده است و با توجه به قوانین بالادستی، به خصوص احکام برنامه هفتم پیشرفت، اجرای کامل آنها به تأمین مالی قابل توجهی نیاز دارد.

همچنین مجموع درآمدهای بخش فضایی غیردفاعی کشور در لایحه بودجه سال ۱۴۰۴ رشد ۲۱ درصدی داشته و از مجموع رقم حدود دو هزار و ۶۴۰ میلیارد ریال در قانون بودجه سال ۱۴۰۳ به رقم حدود سه هزار و ۲۱۰ میلیارد ریال در لایحه بودجه سال ۱۴۰۴ رسیده است.

هرچند از آغاز دولت سیزدهم اعتبارات بخش فضایی کشور رشد چشمگیری داشته و به نظر می رسد عزم دولت های سیزدهم و چهاردهم جهت شتاب بخشی به توسعه روند صنعت فضایی کشور همچنان ادامه دار است، اما روند کاهشی در سهم اعتبارات این حوزه مشاهده می شود ؛ به طوریکه از سهم ۳۲ دهم درصدی از بودجه عمومی کشور در سال ۱۴۰۱ به یک دهم درصدی در سال ۱۴۰۴ رسیده است.

در حوزه اعتبارات وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، مجموع اعتبارات این دستگاه اعم از اعتبارات وزارتخانه، سازمان فضایی ایران و پژوهشگاه فضایی ایران با عنوان «توسعه صنعت فضایی کشور» در قانون بودجه سال ۱۴۰۳ رقم ۴۰ هزار و ۶۲۴ میلیارد ریال است که این مقدار در لایحه بودجه سال ۱۴۰۴ با ۳۲ درصد افزایش، به رقم حدود ۵۳ هزار و ۸۲۷ میلیارد ریال رسیده است.

همچنین تطبیق اهداف کمّی قانون برنامه هفتم پیشرفت با اهداف کمّی لایحه بودجه سال ۱۴۰۴ نشان می دهد تنها دو هدف از اهداف مندرج در برنامه هفتم در دستور کار بودجه سال ۱۴۰۴ قرار گرفته که عبارتند از استقرار موفق ماهواره در مدار، به سنجه ۱۴ ماهواره و ایجاد بستر ارایه خدمات کاربردی فضاپایه با ارزش افزوده به سنجه ۲۰ کاربرد.