پیروزی بال‌دار!

با اینکه شاهکار مرمرین «پیروزی بال‌دار ساموتراس» در زمره مشهورترین مجسمه‌های تاریخی قرار می‌گیرد، اما ممکن است بسیاری از مردم از تاریخچه آن، از جمله ریشه باستانی این مجسمه، کشف آن در قرن نوزدهم میلادی و تأثیرگذاری این اثر مرمرین بر هنر مدرن و معاصر آگاه نباشند.

منشأ اصلی «پیروزی بال‌دار ساموتراس» مشخص نیست. با این حال باستان‌شناسان و مورخان هنری به طور دقیق این مجسمه را مورد بررسی قرار داده‌اند تا قدمت آن، دلیل ساخت و معنای آن را شناسایی کنند.

بر اساس اطلاعاتی که توسط موزه «لوور» منتشر شده است، این مجسمه احتمالا در اوایل قرن دوم پیش از میلاد توسط مردم «ردس»، جزیره‌ای واقع در یونان خلق شده باشد. بر این اساس، این مجسمه در قلب «عصر هلنیستی» (۳۲۳ پیش از میلاد تا ۳۱ میلادی) ساخته شده است. این جنبش هنری باستانی به خاطر مجسمه‌های خیره‌کننده با سوژه‌های اساطیریِ در حال حرکت، مشهور است. این رویکرد هنری در «پیروزی بال‌دار»‌ هم تجلی یافته است.

این مجسمه حدودا ۵.۵ متری، «نایکی» الهه پیروزی یونان باستان را به تصویر می‌کشد. «پیروزی بال‌دار ساموتراس» به صورتی ساخته شده است که لباس خیس و وزش باد قابل مشاهده باشد و این شخصیت بال‌دار پیروزمندانه به سمت جلو یک کشتی قدم می‌گذارد. بر این اساس، مورخان به این نتیجه رسیده‌اند که این کشتی برای بزرگداشت یک نبرد دریاییِ موفق ساخته شده است.

این مجسمه یکی از چندین شیء مرمرینی است که در «مجموعه معبد ساموتراس»، معبد باستانی واقع در «ساموثراکی» قرار داشت. این عبادتگاه ساحلی برای فرقه مخفی «مادر اعظم»‌ ساخته شده بود.

با توجه به افزایش نبردهای دریایی در آن مقطع از تاریخ و نزدیکی این عبادتگاه به مسیرهای دریایی پرکاربرد دریای اژه، در این عبادتگاه چندین سازه تاریخی با الهام از دریا ساخته شده بود که از جمله آن‌ها به ستون‌های خاص، کشتی‌های مهم و البته «پیروزی بال‌دار» می‌توان اشاره کرد که در یک فرورفتگی سنگی مشرف به عبادتگاه قرار داده شده بودند.

«چارلز شامپوزیو»، دیپلمات فرانسوی و باستان‌شناس آماتور، «پیروزی بالدار» را در آوریل سال ۱۸۶۳ میلادی کشف کرد. او ۲۳ تکه سنگ، که در کنار همدیگر یک کشتی را تشکیل می‌دادند، جمع‌آوری کرد و مجسمه را درست همانطور که پیدا کرده بود، یعنی به صورت سه تکۀ مجزا به پاریس فرستاد.

پایه، تنه، پاها و بال چپ در نهایت از «لوور» سر درآوردند و در سالن آثار تاریخی کلاسیک سرهم شدند. این موزه همچنین یک بال گچی به مجسمه اضافه کرد، اما سر و بازوی این مجسمه را بازسازی نکرد.

با این حال، حدود ۹۰ سال پس از کشف این مجسمه توسط «شامپوزیو»، باستان‌شناس اتریشی، بخش‌های گمشدۀ این مجسمه از جمله دست راست این الهه کشف شد. متاسفانه هیچ راهی برای اتصال دست راست به مجسمه وجود نداشت و به همین دلیل این مجسمه همچنان بدون دست باقی مانده است.

کشف دست راست پیروزی بال‌دار بسیار مهم بود؛ چرا که انگشتان این دست بسته نشده است و نظریه اولیه مبنی بر اینکه این مجسمه یک شیء را نگه‌ داشته بود، رد شد.

«لوور»‌ در توضیحاتی درباره این مجسمه نوشته است: «این نظریه مطرح شده بود که «پیروزی بال‌دار» یک شیپور،‌ تاج گل یا سربند را با دست راستش نگه داشته است. با این حال دستی که در سال ۱۹۵۰ میلادی در «ساموثراکی» کشف شد، به نحوی ساخته‌ شده که کف دست مشخص است و دو انگشت باز شده‌اند، که نشان می‌دهد او چیزی را نگه نداشته و فقط دستش را به نشانه درود بالا گرفته بود.»‌

امروزه این دست در نزدیکی محل نصب «پیروزی بال‌دار» در «لوور» به نمایش گذاشته شده است.

واقع‌گرایی هلنیستی

«پیروزی بالدار» همچون سایر مجسمه‌های «هلنیستی»، به دلیل آناتومی طبیعی و در نتیجه به تصویر کشیدن واقع‌گرایانه حرکت اعضا و اجزای بدن تحسین‌برانگیز است.

این هنرمند برای نشان دادن بدنِ در حال حرکت، «نایکی»‌ را در وضعیت نامتقارن قرار داد. این ژست که به عنوان «متقابل»‌ (contrapposto) شناخته می‌شود، به معنای حرکت با استفاده از توزیع وزن واقعی و یک بدن S شکل است. از مجسمه‌های معروف دیگری که این رویکرد کلاسیک را برای به تصویر کشیدن بدن انسان اتخاذ کردند به «مرد متحرک» اثر «رودن»‌ و «داوود»‌ اثر «میکل آنژ» می‌توان اشاره کرد.

عنصر دیگری که به نشان دادن حرکت کمک می‌کند، پارچه‌ای است که روی سراسر بدن مجسمه قرار گرفته است. همانطور که «نایکی» در حال حرکت است، لباس دور او می‌پیچد.

«پیروزی بال‌دار ساموتراس» یکی از مشهورترین مجسمه‌های روی زمین شناخته می‌شود و از زمان نخستین نمایش این مجسمه در موزه «لوور» در قرن نوزدهم، این اثر هنری الهام‌بخش هنرمندان بی‌شماری بوده است.

انتهای پیام