یک چالش برای «قلعه فلک‌الافلاک»
«قلعه فلک‌الافلاک» یکی از مهمترین آثار تاریخی لرستان است که علاوه‌بر ثبت ملی، از سال ۱۳۸۹ در فهرست موقت یونسکو در انتظار ثبت جهانی است، اما حریم این قلعه ساسانی که سال‌های زیادی است مخدوش بوده، ثبت جهانی آن را تا امروز تحت تاثیر قرار داده است. هرچند از سه دهه پیش وعده‌های بسیاری برای نجات حریم دژ شاپوری داده شده است.
اطراف «قلعه تاریخی فلک‌الافلاک» را مغازه‌ها، دانشگاه لرستان، یک پادگان نظامی، اراضی یک نهاد نظامی و… فرا گرفته بود. نخستین‌بار سال ۱۳۷۰ پس از سفر مقام معظم رهبری به استان لرستان بود که موضوع در اختیار قرار دادن کل این بستر و محوطه قلعه فلک‌الافلاک به میراث فرهنگی مطرح شد (ایرنا ۲۱ آذر ۱۴۰۰)، اما حالا با گذشت بیش از سه دهه فقط بخشی از آزادسازی‌ها محقق شده و بخش دیگری از این محوطه هنوز آزاد نشده است. اکنون که یکی از سهمیه‌های ثبت جهانی ایران برای سال ۲۰۲۴ به دره خرم‌آباد و قلعه فلک‌الافلاک اختصاص یافته، انگیزه‌ای است تا نگاهی به سرنوشت حریم این قلعه ساسانی داشته باشیم.
در آخرین گزارشی که درباره آزادسازی فلک‌الافلاک منتشر شده، سردار نعمت‌الله باقری ـ فرمانده سپاه لرستان ـ گفته است: «زحمات دوستانی را که برای آزادسازی قلعه فلک‌الافلاک انجام شده است، نادیده نگیرید، هر آنچه انجام شده توسط سپاه انجام شده و دغدغه داریم. مکانی که هم‌اکنون سپاه در آن قرار دارد یک مجموعه عریض و طویل است و همه تلاشمان را می‌کنیم که هرچه سریعتر جابه‌جا شویم. حتی برای اینکه سرعت کار بالا برود از ادوات خود استفاده کردیم و هم‌اکنون در محل جدید، ۶۰ درصد کار پیش رفته و تلاش داریم سریعتر این مهم به سرانجام برسد.»
هشدارها درباره ساخت‌وسازهایی که توسط ارگان‌های نظامی، سازمان زندان‌ها و حتی دانشگاه خرم‌آباد در حریم قلعه فلک‌الافلاک انجام شده، از سال ۱۳۸۰ داده شده و در حالی‌که نماینده مردم خرم‌آباد این ساخت‌وسازها را غیرقانونی خوانده بود، طرح آزادسازی حریم فلک‌الافلاک سال ۱۳۸۱ مطرح و حتی کلیات آن در کمیسیون فرهنگی مجلس تصویب شد و به بررسی شورای نگهبان نیز رسید.
سرانجام و بعد از تصویب نهایی طرح آزادسازی عرصه قلعه فلک‌الافلاک در مجلس شورای اسلامی (آذرماه ۱۳۸۲)، که در همان سال به تأیید شورای نگهبان هم رسید، ساختمان‌های موجود در بخشی از حریم این قلعه، که دانشگاه آزاد اسلامی واحد لرستان در آن ساخته شده بود، فروخته شد (مرداد سال ۱۳۸۳). همچنین در سفر رییس‌جمهور به استان لرستان (اسفند سال ۱۳۸۴) آزادسازی قلعه فلک‌الافلاک جزو مصوبات هیأت دولت بود.
با وجود دستور مقام معظم رهبری و داشتن مصوبه مجلس و هیأت دولت و همچنین تأیید شورای نگهبان، این طرح هنوز به طور کامل تحقق نیافته و در طول این سال‌ها گفته شده است آنچه مانع تحقق یافتن این وعده بوده، کمبود اعتبار است.
روند اعتراض به ماجرای مخدوش شدن حریم قلعه فلک‌الافلاک از همان ابتدا شکل گرفت و خردادماه سال ۱۳۸۵ نیز نمایندگان مجلس نسبت به این موضوع تذکر دادند و قدرت‌الله ایمانی ـ نماینده مردم خرم‌آباد ـ اظهار کرد: «در قسمت بند (ت) تبصره ۸ قانون بودجه سال ۸۴ کل کشور، مجلس به دولت اجازه داد تا برای ایفای تعهدات خود به صاحبان املاک واقع در عرصه‌های تاریخی و فرهنگی کشور و تملک املاک آن‌ها با اولویتِ محدوده قلعه فلک‌الافلاک خرم‌آباد در شهر تاریخی طوس، از محل اعتبارات قانون بودجه، ۱۱۰ میلیارد تومان به این امر اختصاص داده و این مبلغ را به صندوق احیاء و بهره‌برداری از این اماکن واریز کنند، اما متاسفانه سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی تاکنون هیچ اقدامی انجام نداده و سرنوشت اعتبار بر ما معلوم نیست.» این نماینده بار دیگر در آذرماه سال ۱۳۸۵ در صحن علنی مجلس این موضوع را متذکر شد.
با وجود چنین تذکرهایی، تأمین اعتبار این طرح با مشکل مواجه بود و هر بار که بحث آزادسازی حریم فلک‌الافلاک به میان می‌آمد، یک جمله در میان صحبت‌ها و تذکرها، چه در صحن علنی مجلس و چه در جلسه‌های دیگر مطرح می‌شد: «طرح آزادسازی این محوطه با وجود مصوبات مجلس و هیات دولت هنوز اجرایی نشده است!»
مهر سال ۱۳۸۶، در ادامه روند آزادسازی حریم فلک‌الافلاک، رییس دانشگاه لرستان از تحویل بخشی از دانشکده ادبیات به سازمان میراث فرهنگی و اسفند همان سال، استاندار وقت لرستان از جابه‌جایی پادگان سپاه شهرستان خرم‌آباد به مکان دیگر خبر داد.
خرداد سال ۱۳۸۷، خبرنگاران از قلعه فلک‌الافلاک بازدید کردند و در جریان این بازدید، رییس وقت سازمان میراث فرهنگی لرستان اظهار کرده بود: «مغازه‌های اطراف قلعه، مهمترین معضل این پروژه بودند که بیشتر آن‌ها خریداری و تخریب شده و تأسیسات دیگر آن نیز با مذاکرات در حال خرید و اقدام برای حل این مشکل است که امید است در سفر دوم هیأت دولت، طرح با اعتبار بیشتر اجرا شود. تاکنون حدود هشت میلیارد تومان برای آزادسازی حریم این قلعه هزینه شده و اگر کل عرصه اطراف قلعه بخواهد خریداری شود ۷۰ میلیارد تومان و اگر زمینش تأمین شود و پول عرصه را نخواهیم پرداخت کنیم با ۲۰ میلیارد تومان دیگر می‌توان کار را تمام کرد.»
شهریور ۱۳۸۷، مدیر طرح‌های عمرانی دانشگاه لرستان از آزادسازی حریم قلعه فلک‌الافلاک خرم‌آباد توسط این دانشگاه در سال ۱۳۸۸ و استاندار لرستان از انتقال زندان مرکزی خرم آباد به محل جدید حداکثر تا سه ماه آینده؛ یعنی تا آذر ۱۳۸۷ خبر داد.
طبق بررسی‌های صورت‌گرفته از سوی اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان لرستان، تا آبان سال ۱۳۸۷ از مجموع حریم این قلعه، کانون اصلاح و تربیت به مساحت ۹۷۶ متر، سینما فلسطین به مساحت ۷۵۰ متر و ۳۶ باب مغازه به متراژ ۴۸۱ متر، تخلیه و تخریب شدند و از محدوده قلعه تنها تا آن زمان ۲۲۰۷ متر تخلیه و تخریب شده و مابقی؛ یعنی املاک عیانی دانشگاه لرستان به مساحت ۱۵ هزار متر مربع، پادگان سپاه و مدعیان خصوصی به متراژ ۶۱ هزار و ۱۶۶ متر، اراضی ارتش در محدوده دانشگاه لرستان به مساحت ۱۹ هزار و ۸۴۵ متر و… تخلیه نشده بودند. اما در ادامه، دی‌ماه سال ۱۳۸۷ دفتر استخدامی ارتش در خرم‌آباد خریداری و تخریب شد.
با وجود این اقدامات، طبق اظهارات رئیس کمیسیون دیوان محاسبات لرستان تا فروردین ۱۳۸۹ در مجموع ۱۰ تا ۱۲ درصد از کل اراضی پیرامون قلعه واگذار شده بودند و این در حالی بود که اسفندماه ۱۳۸۹، معاون اول رییس‌جمهور از اختصاص ۳۰ میلیارد ریال برای ادامه آزادسازیِ قلعه فلک‌الافلاک و سایر حریم‌های آثار تاریخی استان لرستان در سال‌های ۱۳۹۰ و ۱۳۹۱ خبر داد.
با این حال، طرح آزادسازی حریم فلک‌الافلاک همچنان با معطلی و کمبود اعتبار مواجه بود و به گفته نماینده ولی فقیه در سپاه لرستان، «دولت به تعهدات خود در قبال سپاه تا آن زمان عمل نکرده بود، که اگر به آن تعهدات عمل می‌شد، {پادگان} سپاه نیز حریم قلعه را تخلیه می‌کرد. »
اقدام بعدی که در راستای آزادسازی حریم قلعه فلک‌الافلاک انجام شد، تخریب ساختمان اداره کل میراث فرهنگی لرستان و کتابخانه ۱۷ شهریور خرم‌آباد در فروردین ۱۳۹۲ و تخریب ساختمان اداره کل پست استان در تیرماه همان سال بود. با وجود آزادسازی این بخش‌ها، اما هنوز بخشی از حریم قلعه در گرو ساختمان‌های نهادهای نظامی مستقر بود و در طول سال‌های بعد متولیان میراث فرهنگی لرستان، تأمین اعتبار و همکاری این ارگان‌های نظامی را لازمه این آزادسازی می‌دانستند.
در دی‌ماه سال ۱۳۹۳ مدیرکل وقت میراث فرهنگی لرستان خبر داد که تا پایان آن سال، قسمتی از حریم قلعه فلک‌الافلاک که در اختیار ارتش است، رهاسازی می‌شود و این در حالی بود که این وعده محقق نشد.
در مردادماه سال ۱۳۹۵ فرمانده سپاه حضرت ابوالفضل(ع) گفته بود: «تا به حال هیچ استانداری نتوانسته به {پادگان} سپاه جا بدهد، ۴۰ میلیارد تومان به ما داده‌اند، اما زمین هنوز مهیا نیست، چراکه باید ۱۱ میلیارد تومان نیز به جهاد کشاورزی پرداخت کنند، اما هنوز نداده‌اند.»
با این وجود، تیرماه سال ۱۳۹۶ بود که استاندار وقت لرستان از تخلیه حریم قلعه فلک الافلاک به طور کامل تا شهریور ۱۳۹۶ خبر داد که تا بهمن آن سال خبری از تخلیه کامل نشد و به دنبال آن سرپرست وقت اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری لرستان اعلام کرد که حریم قلعه فلک‌الافلاک لرستان تا ۲۰ اسفند آن سال آزاد می‌شود.
این وعده‌ها در حالی تیتر خبری می‌شدند که اعتبار مورد نیاز پادگان سپاه برای جابه‌جایی به طور کامل تأمین نشده بود و معاون مهندسی وزارت دفاع در تیرماه سال ۱۳۹۷ گفته بود که «پیش‌نیاز تخلیه {پادگان} سپاه از قلعه فلک‌الافلاک احداث پادگان جدید است. این پادگان ۶۸ میلیارد تومان هزینه دارد و اگر اعتبار مورد نیاز تأمین شود ما بحث آزادسازی را تا قبل از مهر ماه ۹۸ انجام خواهیم داد.» با این حال، بهمن سال ۱۳۹۸ از سوی مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری لرستان خبر رسید که قسط دوم مبلغ رهاسازی حریم قلعه فلک‌الافلاک پرداخت نشده است.
در ادامه این روند، در آذرماه ۱۳۹۹ عملیات تخریب ۱۵ باب مغازه از ابنیه موجود در حریم قلعه فلک‌الافلاک و پل صفوی آغاز شد و اسفند ۱۴۰۱ هفت مغازه در ضلع شمالی قلعه فلک‌الافلاک خرم‌آباد و مهرماه ۱۴۰۲ سه باب مغازه (به نقل از وابسته به وزارت میراث فرهنگی) تخریب شد.
سرانجام اعلام شد که ۸ هکتار از ۱۲ هکتار عرصه قلعه ساسانی فلک‌الافلاک خرم‌آباد به‌نام میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سند خورده است. مدیرکل اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان در این باره گفته بود: «عرصه قلعه فلک‌الافلاک ۱۲ هکتار است که پیش‌تر در اختیار دانشگاه لرستان، اداره پست، زندان‌ها، {پادگان} سپاه و… بود. از این ۱۲ هکتار ۸ هکتار به‌نام دولت جمهوری اسلامی و به نمایندگی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی صادر شد. بخشی از ۴ هکتارِ باقی‌مانده، دست {پادگان} سپاه است و بخش دیگر آن شامل تپه‌ای می‌شود که قلعه فلک‌الافلاک روی آن ساخته شده است. تپه مورد نظر در مالکیت هیچ نهادی نیست.» (روزنامه ایران اسفندماه سال ۱۳۹۹)
شهریور امسال (۱۴۰۲) نیز معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری لرستان از آزادسازی ضلع جنوبی قلعه فلک‌الافلاک در سال ۱۴۰۳ خبر داد.
حال باید دید آیا این بخش از حریم قلعه فلک‌الافلاک در سال آینده آزادسازی می‌شود یا باز هم صحبت از کمبود اعتبار و به تعویق افتادن این مصوبه می‌شود؟
ثبت جهانی فلک‌الافلاک شاید در سال ۲۰۲۴
در این سال‌ها که مسئله آزادسازی حریم قلعه فلک‌الافلاک مطرح بود، هر چند سال یک بار وعده نهایی شدن ثبت این قلعه تاریخی در فهرست میراث جهانی نیز مطرح می‌شد، اما موضوع حریم این محوطه تاریخی، ثبت جهانی آن را هم تحت‌تاثیر قرار داد و آزادسازی عرصه و حریم قلعه فلک‌الافلاک، یکی از مهمترین پیش‌شرط‌های یونسکو برای ثبت جهانی این قلعه ساسانی بوده است.
با وجود اینکه این اثر از سال ۱۳۸۹ در فهرست موقت یونسکو قرار گرفته، اما پیشنهاد ثبت جهانی آن در بسته‌ای با پیوست دره خرم‌آباد و پل شکسته ارائه شد و مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی لرستان نیز از اختصاص سهمیه سال ۲۰۲۴ ثبت جهانی به دره خرم‌آباد و قلعه فلک‌الافلاک خبر داده است.
وضعیت مرمت و استحکام‌بخشی فلک‌الافلاک
«قلعه فلک‌الافلاک» اما در این سال‌ها تنها به دلیل آزادسازی حریم و عرصه‌اش تیتر خبری نبوده است، بلکه نگرانی‌هایی هم برای حفظ و استحکام‌بخشی این اثر تاریخی منحصر بفرد وجود داشته که این موضوع نیز به دلیل کمبود اعتبار و حتی مرمت غیراصولی در خطر بوده است. زلزلۀ سال‌های ۱۳۹۶ و ۱۳۹۹، همچنین سیل سال ۱۳۹۸ وضعیت این قلعه را تا حدودی در خطر قرار داد و موجب تذکر و هشدارهایی برای استحکام‌بخشی آن شد.
حتی در برهه‌ای اعلام شد به دلیل انجام نادرست طرح استحکام‌بخشی، سنگینی مضاعفی به قلعه و خاک زیرین آن وارد شده و قسمت‌های جنوبی قلعه فلک‌الافلاک تا یک میلی‌متر تَرَک برداشته است و حتی در پی وقوع رعد و برق و صاعقه در خرداد ۱۳۹۷ دیوار سربازخانه این محوطه تخریب شد و در شهریور و مهرماه سال ۱۳۹۸ نیز بخشی از فضای سبز و باغچه حریم قلعه فلک‌الافلاک خرم آباد دچار حریق شد.
با وجود این وقایع، قلعه را در فروردین ۱۳۹۹ مرمت اضطراری کردند. با این حال، بهمن ۱۴۰۰ نماینده مردم خرم‌آباد و چگنی در مجلس شورای اسلامی اظهار کرد که «زمین قلعه فلک‌الافلاک نشست کرده و در خطر تخریب است»، خبری که از سوی مدیرکل میراث فرهنگی این استان نه رد و نه تأیید شد، اما آنچه از سوی متولیان میراث فرهنگی لرستان درباره وضعیت قلعه «فلک‌الافلاک» در این سال‌ها مطرح بوده، این است که وضعیت این مجموعه خوب است و خطری همچون سیل و زلزله آن را تهدید نمی‌کند.
انتهای پیام
ارسال دیدگاه
مجموع دیدگاهها : 0در انتظار بررسی : 0انتشار یافته : ۰