آغاز یک بازی پرتخلف با «امیرچخماق»!

تصمیم شهرداری یزد برای باز شدن مسیر دسترسی خودروها از راست‌گرد به میدان تاریخی امیرچخماق، در شرایطی گرفته شد که این مجموعه به همراه بافت تاریخی یزد در یونسکو ثبت جهانی شده است و هر نوع اقدامی در آن ممکن است موقعیت این میراث جهانی را در یونسکو به خطر اندازد. از سوی دیگر، فرآیند تخریب بنای تاریخی امیرچخماق، بر اثر بارش‌ها و سیل تابستان ۱۴۰۱ تشدید شده و کارشناسان بارها بر مرمت و حفاظت اضطراری این مجموعه تاکید کرده‌اند، اما تا کنون نه تنها برای حفاظت و مرمت این سازه اقدامی نشده است، که تصمیم اخیر شهرداری یزد، نگرانی‌ها را برای تخریب زودهنگام‌تر مجموعه امیرچخماق بیشتر کرده است. هرچند اکنون دسترسی به میدان امیرچخماق با دستور دادستان یزد به یگان حفاظت اداره کل میراث فرهنگی این استان، مسدود شده است، اما هشدارهای فعالان و کنشگران میراث فرهنگی با ابراز این نگرانی که احتمالا این دستور موقتی بوده، همچنان پابرجاست.

سیّدهادی رضوی، کنشگر میراث فرهنگی در شهر تاریخی یزد، در گفت‌وگو با ایسنا دربارۀ آسیب‌ها و مخاطرات بازشدن مسیر دسترسی خودروها از راست‌گرد به میدان «امیرچخماق» و مخدوش شدن پیاده‌راه، که اعتراض‌های گسترده‌ای را نیز به همراه داشته و اکنون منجر به «توقف موقت» این دستور شده است، اظهار کرد: مسئلۀ سلامت کالبدی مجموعۀ امیرچخماق (چقماق) موضوع بسیار مهمی است؛ وقتی سلامت کالبدی آن دچار مخاطره می‌شود، در آینده احتمالاً به سمت حذف و یا تخریب آن نیز خواهیم رفت، مثل هزاران اثر تاریخی دیگر که اکنون فقط تصاویری از آن‌ها به جا مانده است و اکنون وجود خارجی ندارند.

او ادامه داد: همچنین، مسئله محدود به مخاطرات سلامت کالبدی این اثر تاریخی به تبع تصمیم برای دسترسی خودروها نیست و اثراتی فراتر دارد. هنگامی که در شهر تاریخی بم زلزله آمد و ارگ تاریخی آن آسیب‌های جدی متحمل شد، هرچند بسیاری ناراحت و متأثر شدند، امّا سرخوردگی و یا شکست اعتماد ملی را به دنبال نداشت. دربارۀ امیرچقماق نیز همانطور که اطلاع دارید در گذشته یک‌بار بخش‌هایی از آن تخریب شده و دوباره مرمت و بازسازی شده است، اما این بار موضوع متفاوت است و این تصمیمِ ویران‌گر، آگاهانه و از عمد گرفته شده و ما با دست خودمان موجودیت این بنای تاریخی را به خطر می‌اندازیم و هویت‌ محلّی و ملّی‌مان را مخدوش خواهیم کرد؛ هویتی که این روزها انعکاسی جهانی دارد و به‌واسطۀ ثبت جهانی بودن شهر یزد در فهرست آثار سازمان یونسکو، امیرچخماق را بدل به یکی از دریچه‌های شناخت ایران و ایرانی برای گردشگران خارجی کرده است.

رضوی اضافه کرد: حتی اگر با عملی شدن این تصمیم تا ۲۰ سال آینده امیرچخماق تخریب نشود، امّا به هر حال مقدمات آن را فراهم کرده‌ایم و با بی‌اعتبار کردن قانون رسمی کشور و بی‌ارزش کردن دغدغۀ جمعی مردم نسبت به حفاظت از میراث ملّی، امید را از همۀ آن‌هایی که در شهرهای دیگر می‌خواستند بافت تاریخی شهرشان روزی مثل یزد، ثبت جهانی شده و آثار و ابنیۀ آن حفاظت و مرمت شود و سوای ایجاد فرصت‌های ملّی و محلّی، امانتداران خوبی برای انتقال آن به آیندگان همچون گذشتگان به ما باشند، گرفته‌ایم.

این مرمتگر بافت‌ها و بناهای تاریخی تأکید کرد: در دسترس قرار دادن میدان و یا محیط پیرامونی امیرچخماق برای خودروها، نه تنها هیچ توجیه قانونی ندارد بلکه برخلاف مصوبۀ شورای عالی معماری و شهرسازی است که در دهه ۱۳۷۰ خورشیدی ورود هر نوع وسیلۀ نقلیه را به این محدوده منع کرده و تا امروز از اعتبار قانونی برخوردار بوده و لازم‌الاجراست.

رضوی گفت: از نظر کالبدی مشخصاً هر نوع حرکت ویبره‌دار ماشین در محدودۀ امیرچخماق آسیب‌زاست و تاکنون متخصصان بسیاری دربارۀ نتایج خطرآفرین این تصمیم اظهارنظر کرده‌اند.

او سپس اظهار کرد: در زمینۀ اجتماعی، شهر تاریخی یزد در حدود یک سال‌ونیم گذشته با سیلی سهمگین مواجه شد که به دنبال آن مسئولان حوزۀ شهری  دستور تخلیه بافت تاریخی یزد را صادر کردند، اما مردم، کنشگران و فعالان و مسئولان حوزۀ میراث فرهنگی در بافت ایستادگی کرده، دوشادوش هم آب خانه‌ها را تخلیه کردند و زندگی مردم ساکن در منطقۀ تاریخی شهر را نجات دادند. در آن دوران تنها در ۳۶ ساعت حدود ۷۰۰ هکتار بافت تاریخی یزد پایش و ۶۰۰ آسیب در ۳۶ هزار بنای تاریخی یزد، شناسایی شد که گزارش‌ها، حاکی از آسیب یک درصدی به بافت تاریخی بر اثر سیلاب بود و مسئلۀ شایان توجه، سهم ۸۰ درصدی شهرداری یزد و اقدامات غیراصولی در آن یک درصد تخریب‌های صورت‌گرفته بود.

رضوی ادامه داد: آنچه در مجموع بر ما مشخص می‌شود این است که باید به مردم دلسوز، متخصصان دغدغه‌مند و کنشگران حوزۀ میراث فرهنگی اعتماد کرد؛ زیرا آنها اهالی بافت تاریخی شهر و حافظان راستین آن‌اند و نادیده گرفتن آن‌ها، چشم پوشاندن بر تجربه و حافظۀ تاریخی شهر و کنار گذاشتن میراثی است که ما امانت‌دار آنها هستیم. رویکردی که شفاف در تصمیم اخیر به چشم خورده و بدون هیچ توضیحی، باوجود همۀ اعتراض‌ها و واکنش‌ها، آن را عملی کردند، درحالی‌که شورای تأمین استان یزد و شورای عالی میراث فرهنگی این شهر دسترسی خودروها به محدوده و میدان امیرچخماق را تأیید نکرده‌ و آن تصمیم هیچ پشتوانۀ قانونی ندارد، آن‌ هم در شهری که به‌ واسطۀ ثبت شدن در فهرست جهانی آثار یونسکو، طی مسیر قانونی و پرهیز از هرگونه اقدام سلیقه‌ای، الزام دارد. سوای این، ماهیت این میدان، تکیه بوده و از ابتدا قرار بوده است برای بازگشت به تکیه بودن در ابعاد مختلف کوشش شود. شهرداری به استناد کدام شاهد، برای خودرو در تکیه جایگاه ویژه قائل شده و نقش مردم را که از اصلی‌ترین کاربران و بازیگران حیات تکیه بوده‌اند، کمرنگ کرده و رفته‌رفته آن‌ها را حذف می‌کند؟

او بیان کرد: معتقدم این تصمیم‌ها و رفتارهای غیرقانونی، مردم را ناگزیر و با فشار سوداگران، به سمت وقوع تخلف‌های بیشتر سوق می‌دهد و این، یعنی تخریب خانه‌های تاریخیِ بیشتر و آغاز یک بازی که فقط شروع آن با امیرچخماق و حساسیت‌ها بر سر تخریب سازه‌ای آن است و نهایت آن، تخریب هویت و میراث شهر با از میان رفتن ریز و درشت دانه‌های بافت تاریخی است.

رضوی گفت: باید توجه داشت حفاظت از خانه‌ها و بافت تاریخی چیزی نبوده که یونسکو به مردم ایران یا مردم شهر یزد یاد داده باشد و آشنایی ما با این سازمان در روزگار نو، تنها تأکیدی بر حفظ و پاسداشت این رسم قدیمی و بدل کردن آن به ادبیاتی مشترک در مراجع قانونی داشته است. سازمانی که کمتر از یک سده قدمت دارد، اما سنتی که میان مردم این سرزمین و شهر قرن‌هاست وجود دارد و این رفتارها، آن‌ هم از سوی مراجعی از میان خودمان، تیشه بر ریشۀ داشته‌های گذشتۀ ما و بی‌اعتبار کردن این جایگاه در عرصۀ بین‌المللی است. وقتی در یک شهر تاریخی به‌صورت علنی برخلاف قانون اقدامی انجام می‌شود، باعث‌ و بانی تمامی تخلف‌ها و فعالیت‌های غیرقانونی خواهد شد که از سر اجبار، ناآگاهی یا سوداگری از سوی افراد مختلف در بافت تاریخی و در مواجهه با آثار آن، ادامه خواهد یافت.

انتهای پیام